باغ چشمه عمارت

جنوب بهشهر نزدیک به شهرداری

این باغ عظیم و باشکوه در استان مازندران در قسمت جنوب شرقی باغ‌تپه و باغ‌شاه در محوطه‌ای به طول حدود 410 متر و به عرض حدود 135 متر و فرم مستطیلی آن در جهت شیب زمین و به سمت شمال غربی، در زمان شاه عباس در بهشهر ساخته شده‌است. در دامنه ارتفاعات جنوبى بهشهر چشمه‌سارهاى فراوانى وجود دارد. يکى از پرآب‌ترين اين چشمه‌ها، چشمه عمارت است که امروزه بيش از نيمى از آب شهر را تأمين مى‌کند. در دورهٔ صفويه در اين محل عمارتى در دو طبقه با نقشه مربع مستطيل به طول ۲۵ و عرض ۲۲ متر بنا شد. اين بنا در اصل دو طبقه بود که اکنون تنها يک جرز از طبقه اول آن باقى مانده است. در طبقه هم‌کف و در مرکز بنا حوضى مربع شکل قرار دارد. روى اين حوض سقف گنبدى با ابعاد گنبد تقريباً ۷ تا ۸ متر قرار داشت که فرو ريخته است. در چهار طرف هر ضلع حوض، صفه‌اى شکل گرفته و هر صفه داراى سه ورودى با نعل درگاه قوس هلالى و سه پنجره با طاق جناقى است. راه‌هاى اصلى دسترسى بنا از طريق چهار ايوانى است که دو به دو باهم قرينه هستند و در دو سوى آن‌ها، اتاق‌هاى قرينه وجود دارد. بنا مزين به کاشى‌کارى و نقاشى در سردر ايوان‌ها و داخل صفه‌ها و اطراف طاق‌نماها بود.بناى چشمه عمارت که قابل مقايسه با عمارت شاه عباسى باغ فين کاشان و هشت بهشت اصفهان است، داراى ويژگى‌هايى در سيستم آب‌رسانى است و گردش و بازى با آب آن، در نوع خود در سطح کشور يگانه است؛ آب توسط کانالى به حوض مربع شکل وسط عمارت هم‌کف، هدايت مى‌شود و از چهار طرف حوض به وسيله جوى‌ها و حوضچه‌ها به خارج روان شده و وارد چهار حوض خارج بنا مقابل ايوان‌ها مى‌شود. از آن پس آب در جوى‌هاى پيرامون بنا سرازير و به صورت پلکانى و آبشارها کوچک در مقابل جوى‌ها حرکت مى‌کرد و با انشعابات فرعي، براى آبيارى قسمت‌هاى مختلف باغ از طريق نهرهاى اصلى به خارج باغ هدايت مى‌شد. با توجه به بررسى‌هاى به عمل آمده، آب با استفاده از قوانين فيزيکى و از طريق تنبوشه‌هاى سفالى به طبقه بالا و به حوضچه پخش آب هدايت مى‌شد و سپس با استفاده از همين تنبوشه‌ها وارد چهار حوضچه واقع در صفه‌هاى طبقه اول شده و از بالا به صورت آبشار به چشمه وسط و چهار حوض بزرگ محوطه سرازير مى‌شد. با توجه به متون تاريخى سقف اين بنا حدود دويست سال پيش فرو ريخته و بر اثر مرور زمان و عوامل اقليمى و تخريب‌هاى انسانى به شدت آسيب ديده است. سازمان ميراث فرهنگى مازندران در سال ۱۳۷۸ برنامه‌هاى پيگردى بنا و کاوش محوطه و مرمت و بازپيرايى آن را آغاز نمود و انجام عمليات کاوش و خاک‌بردارى منجر به کشف آب‌راهه‌هاى داخلي، سکوها، حوض‌ها، جوى‌ها و گذرهاى آجر فرش اطراف بنا و شناسايى سيستم آب‌رسانى و گردش آب در طبقه اول شده است. بازسازى سقف‌هاى فرو ريخته دو اتاق جبهه غربي، مرمت نعل درگاه‌هاى ورودى و پنجره‌ها و ايوان‌ها، آب‌راهه‌هاى داخلى و خارجى و حوض‌هاى اطراف بنا از مهم‌ترين اقداماتى بود که تا کنون انجام شده است. ادامه عمليات کاوش و بازسازى نهايى بنا در سال‌هاى آتى به منظور کاربرى علمي، فرهنگى و نوعى سرمايه‌گذارى استراتژيک و هدفمند در صنعت گردشگرى و خودکفايى اقتصادى بسيار حائز اهميت و از اولويت خاصى برخوردار است.